Jesienią br. ukazała się kolejna publikacja Wydawnictwa Warszawskiej Metropolii Prawosławnej związana z kultem świętych w Prawosławiu. Po książkach omawiających zagadnienia kultu relikwii, hagiografię i ikonografię świętych, najnowsza pozycja Jarosław Charkiewicza poświęcona jest kwestii kanonizacji świętych w Prawosławiu. Jest już ona do nabycia w Centrum Kultury Prawosławnej w Białymstoku.
W jaki sposób Kościół prawosławny normuje kwestię, komu należy oddawać cześć jako świętym? Jakimi kryteriami kierował się, a jakimi obecnie kieruje dokonując wyboru tych spośród zmarłych, kogo chce postawić wiernym za wzory do naśladowania? Kogo i w jaki sposób uznaje za świętego, aby tym samym zezwolić na kierowanie do niego modlitw z prośbą o orędownictwo przed Bogiem? Jak proces kanonizacyjny odbywał się kiedyś, a jak wygląda współcześnie? Na te i inne pytania, związane z kwestią zaliczenia niektórych spośród wiernych do grona świętych, stara się odpowiedzieć prezentowana praca.
Książka składa się z pięciu części, wstępu i zakończenia. Dwie z nich, największe objętościowo, omawiają kwestie związane z ogłoszeniem świętości w Prawosławiu w Kościele pierwotnym oraz w drugim tysiącleciu. W pierwszej z nich przedstawione zostały kryteria kanonizacji oraz procedura kanonizacyjna w pierwszym tysiącleciu. Druga z nich przedstawia te same kwestie z podziałem na Kościół bizantyjski oraz Kościół ruski i rosyjski.
Obie te zasadnicze części, poza wstępem, poprzedza część poświęcona terminologii związanej z kanonizacją, która jest stosunkowo rozwinięta i różnorodna. Natomiast w części następującej po wspomnianych dwóch zasadniczych znalazły się zarysy kwestii ogłoszenia świętości w poszczególnych Cerkwiach lokalnych. Jeden z rozdziałów tej części poświęcony został naszej Cerkwi. W części piątej autor omawia kwestię kanonizacji w stosunkach międzykościelnych.
Przybliżając czytelnikowi prezentowaną książkę zasadnym wydaje się przedstawienie kilku cytatów ze wstępu i zakończenia pracy. We wstępie wprowadzającym w kwestię kultu świętych w Cerkwi prawosławnej czytamy: „Święci zajmują bardzo ważne miejsce w Kościele prawosławnym, a ich kult jest jednym z głównych wyróżników Prawosławia. (…) Kult świętych jest nieodłączny od czci oddawanej Bogu. Stanowi on akt uwielbienia Boga i dziękczynienia Mu za uświęcenie, którym obdarował tych, którzy najbardziej gorliwie Go naśladują. W Prawosławiu święci nie są traktowani jako pośrednicy pomiędzy ludźmi żyjącymi a Bogiem, bowiem jeden jest tylko Pośrednik pomiędzy człowiekiem a Bogiem – Jezus Chrystus (1 Tm 2,5). Święci w Kościele prawosławnym to pomocnicy wiernych, „żywi nosiciele prawdziwego chrześcijaństwa, życie których służy wysokim przykładem moralnym”, a także „przyjaciele Chrystusa oraz dzieci i dziedzice Boga”. „Dla prawidłowego zrozumienia kultu świętych – pisze dalej autor – nieodzowne jest wyraźne rozgraniczenie dwóch kwestii: oddawania chwały (czy też uwielbienia bądź adoracji) Bogu oraz czci, która jest należna świętym”.
W zakończeniu pracy autor reasumuje m.in.: „Kanonizacja nie jest potrzebna świętym, lecz Kościołowi i jego wiernym. Kościół formalnie zalicza niektórych spośród swych wiernych do grona świętych, aby zaświadczyć o ich świętości i uporządkować kwestię od¬dawania mu czci oraz ze względów natury pedagogicznej: aby uczynić z życia zmarłego wzór do naśladowania przez wiernych. Zaliczając do grona świętych, Kościół wskazuje też, w jaki sposób w danym okresie historycznym przez niektórych ludzi działał Duch Święty, nie-ustannie obecny w Kościele i sprawiający, że osiągnięcie ideałów ewangelicznych jest możliwe dla każdego człowieka, bez względu na czas, miejsce i środowisko, w którym żyje. (…) Przy całym bardzo szerokim spektrum przyczyn i podstaw kanonizacji w różnych okresach historii Kościoła, niezmiennym pozostawało i pozostaje to, że każde zaliczenie do grona świętych stanowi przejaw świętości Bożej, jak też fakt, że kanonizacja odbywa się zawsze decyzją samego Kościoła”.
Publikacja została zilustrowana licznymi ikonami i freskami odnoszącymi się bezpośrednio do omawianych w niej kwestii.
Jarosław Charkiewicz
